In Nederland kennen we het niet, maar in een aantal omringende landen en in de VS maakt het onlosmakelijk deel uit van het rechtssysteem: de jury. Hoe komen gewone mensen tot een oordeel in een zware strafzaak? Het originele filmscript van ‘12 Angry Men’ uit 1957 werd door Cees Nootenboom vertaald naar een Nederlands toneelscript. De doorgewinterde amateurs van toneelvereniging Keskenoate zetten hun tanden in het boeiende en bloedstollend spannende stuk. In november is het te zien in ‘Bij Ons, plek om te zijn’ in Middelbeers.
door Rens van Ginneken
Een ‘spektakelstuk’ zoals ‘Troje’ wordt het niet en ook geen scherpe satire zoals met ‘Don Quichot in de Kempen’. Maar met Keskenoate weet je eigenlijk al op voorhand dat er een stuk komt dat blijft hangen. “We zijn met een groepje verschillende toneelscripts gaan lezen vanuit de opdracht: geen spektakel en met zoveel mogelijk van onze leden op het podium”, zo legt speler Jan Adriaans uit. “Met dit stuk kunnen we goed uit de voeten, hoewel we wel wat dingen ‘naar ons toe’ hebben moeten schrijven. Bijvoorbeeld omdat in het origineel alleen mannenrollen voorzien waren. De vertaling van Cees Nootenboom is van hoog niveau, maar die hebben we wel nog wat gemoderniseerd”, aldus Adriaans.
Intensieve juryzitting
Het stuk ’12 Gezworenen’ is gebaseerd op de Amerikaanse film ’12 Angry Men’ uit 1957, met een hoofdrol voor Henry Fonda. Een jury van twaalf nogal diverse burgers moet bepalen of een jonge verdachte schuldig is aan de moord op zijn vader. Tijdens een zeer intensieve juryzitting verschuift geleidelijk het (voor)oordeel van de jury. De film werd genomineerd voor een flink aantal prijzen en geldt ook vandaag nog als een klassieker. Actrice Rieneke Rozijn vertelt: “In landen waar het jurysysteem wordt toegepast in de rechtspraak is de jury héél bepalend. Dat legt een zware verantwoordelijkheid bij burgers die door middel van loting worden opgeroepen om in de jury zitting te nemen. Wat weeg je mee in je oordeel? In hoeverre speelt je eigen achtergrond daarin een rol? En is het van zwaarwegender belang als het slachtoffer bijvoorbeeld een politieagent was?”
Zwaar oordeel
Jan Adriaans: “Bij een echt ‘praatstuk’ zoals dit, is het zaak het voor het publiek boeiend te houden door de tekst invoelbaar te maken. Het publiek moet eigenlijk voelen hoe een jurylid tot zijn standpunt komt. Een bepalend detail bij juryrechtspraak is ook dat het oordeel unaniem moet zijn.” Actrice Peet van Roij: “Ik zou er eerlijk gezegd niet aan moeten denken dat het in Nederland zou worden ingevoerd. Ik zou er echt van wakker kunnen liggen, als iemands lot zo in mijn handen lag.” Speler Theo Kemps knikt instemmend. “Burgers zijn natuurlijk geen deskundigen, maar toch weegt hun oordeel dan zwaar.” Maar wordt in Nederland het oordeel van de burgers ook niet al zwaarder meegewogen de laatste jaren? “Je merkt zeker wel dat de publieke opinie zijn invloed heeft op de rechtspraak en soms ook op de strafmaat”, stelt Rieneke Rozijn. “Dat zag je bijvoorbeeld duidelijk bij de zaak tegen de moordenaars van Peter R. de Vries. Dat had zo’n impact op de maatschappij en ik vermoed dat dit door de rechter ook is meegenomen in zijn uitspraak”, aldus Bart van Hoof.
Stevig én luchtig
Kortom: een mooie uitdaging voor de spelers van Keskenoate. “We hebben nu veel ‘zittende rollen’, waarbij je eigenlijk continue op het toneel bent. Als je niets zegt, zijn je houding en je mimiek juist essentieel om op te letten, terwijl je ook weer niet met je spel de aandacht moet wegtrekken bij je tegenspelers. Verder besteden we de nodige aandacht aan luchtigheid in het spel. Er is veel tekst en het onderwerp is stevig, maar dat wil niet zeggen dat het een al te zware ‘brok’ wordt wat ons betreft”, vertelt Frans Timmers. De productieleider bij ’12 Gezworenen’ is Theo Kemps. “Ze hebben geluk met mij!”, geint de Middelbeerzenaar. “In zekere zin valt mijn taak bij dit stuk mee. We spelen op zes dagen in ontmoetingscentrum ‘Bij Ons, plek om te zijn’, waar een heleboel al aanwezig is, van toiletten, tot verwarming en een bar. Het is een kwestie van stoelen erin en verder leent de ruimte zich dan prima voor dit stuk. Het is toch anders wanneer je bijvoorbeeld op een buitenlocatie speelt, zoals bij de Oude Toren of in een kassencomplex, wat we ook gedaan hebben in het verleden: dat is logistiek een flinke uitdaging.” Nu is het de beurt aan Peet van Roij om te lachen. “We zijn allemaal ouder geworden. Als we weer op zo’n locatie zouden spelen, dan moeten we er fysiotherapie bij hebben!”
Volgend stuk ook al ‘in de pijplijn’
Toch is dat wel het volgende op het wensenlijstje van Keskenoate onthult Jan Adriaans. “We hebben alweer een buitenstuk gepland staan voor de zomer van 2026. Daarin speelt het fictieve plaatse Stroombroek weer een rol, net als in onze film Ín de naam van de vader’. De inhoud van het stuk hebben we al, een geschikte locatie in de Beerzen zoeken we nog.” Adriaans peinst even. “Het dorp is voorlopig nog niet van ons af. We moeten minstens tot 2029 door: dan bestaan we vijftig jaar en kunnen we ons de Koninklijke Keskenoate noemen”, zo besluit hij met een glimlach.
TV Keskenoate speelt ’12 Gezworenen’ op 21 t/m 23 november en op 28 t/m 30 november in oc ‘Bij Ons, plek om te zijn’. Schrijver: Reginald Rose, vertaling: Cees Nootenboom, bewerking Keskenoate, regie Katoo Vanhoutteghem, decor: Peter van Gestel.
Reservering en info: www.keskenoate.nl